محسن برادر کوچکتر او پس از به اتمام رساندن تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی در سال 1315 هجری شمسی به ایران بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود سلما در خانه پدری که همان محل کنونی خانه و موزه مقدم است، ساکن شدند.محسن مقدم و همسرش در کنار فعالیت های علمی خود، به گردآوری اشیاء و آثار تاریخی و فرهنگی پرداختند. آن ها بسیاری از این آثار ارزشمند جمع آوری شده مانند کاشی، خرده سفال، شومینه، آینه و ... را با الهام گیری از فضاهای باستانی به نحو بسیار زیبایی در قسمتهای مختلف این عمارت تاریخی نصب کرده اند. برخی دیگر از مجموعه های جمع آوری شده خود را نیز به عنوان کلکسیون در این عمارت نگهداری کردند. از جمله مجموعه های او می توان به مجموعه پارچه، سفالینه، کلکسیون مهر و سکه، مجموعه چپق و قلیان، شیشه، تابلو های نقاشی و اسناد تاریخی اشاره کرد. محسن مقدم که استاد دانشگاه تهران نیز بود در سال 1351 هجری شمسی، خانه پدری خود را به همراه تمام آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران نمود. او در سال 1366 فوت کرد. تولیت خانه و موزه مقدم تهران پس از فوت همسر ایشان در سال 1369 در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.
معماری خانه و موزه مقدم تهران
از ویژگی های بارز معماری خانه و موزه مقدم تهران می توان به همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در بنا اشاره کرد. این اثر تاریخی استان تهران دارای مساحتی حدود 2117 متر مربع بوده و به طور کلی شامل سه بخش حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری می باشد که هر کدام دارای قسمتهای مختلفی می باشند که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
اتاق پذیرایی یا سالن گاهنگاری: سالن گاهنگاری خانه و موزه مقدم تهران ش محل کار، فعالیت های علمی و پذیرایی از مهمانان محسن مقدم بوده است. اکنون سعی بر آن شده که با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم تهران، توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران در این سالن به نمایش گذارده شود که نشانگر فرهنگ های گوناگون، در دوره های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون ظروف سفالی، ابزار سنگی و فلزی، ظروف شیشه ای، مهرها و اثر مهرها و ...
اتاق پیشخوان: اتاق پیشخوان در دوره حيات محسن مقدم به عنوان اتاق جانبي سالن پذيرايي مورد استفاده قرار مي گرفته است. اکنون در اين اتاق به معرفي استاد مقدم و فعاليت هاي علمي و کاری ايشان در قالب عكس، لوازم شخصی پرداخته شده است. در بخشي ديگر از اتاق پیشخوان آثار تزئيني چوبي، وسايل آشپزخانه و ... نیز به نمایش گذاشته شده است.
اتاق قاجار یا عمارت زمستانی: عمارت زمستانی که جزء قدیمیترین قسمت های بنا می باشد، با آثار ارزنده ای از دوران زندیه و قاجاریه توسط محسن مقدم تزئین گشته است. از این رو به این بخش ، اتاق قاجاری نیز می گویند. از مهمترین این آثار می توان به طاقچه گچبری زندی، شومینه ای قاجاری اشاره کرد. در حال حاضر نیز علاوه بر ارائه آثار پهلوی و قاجاری، نمایشگاههای موقتی جهت نمایش مجموعه های مختلف دکتر مقدم به نمایش گذاشته می شود.
اتاق نشیمن: اتاق نشیمن محل اصلی محسن مقدم و همسرشان بوده است. در حال حاضر تعدادی قلمدان، جعبه و نقاشی هایی که توسط دکتر مقدم کشیده شده در آن به نمایش در آمده است.
زیرزمین عمارت زمستانی: در دوران اولیه احداث خانه مقدم از زیرزمین این بخش به عنوان حمام و انباری استفاده می شده است ولی در زمان زندگی محسن مقدم و سلما کاربری خود را از دست می دهد و تبدیل به انبار می شود. در حال حاضر نیز به عنوان گنجینه آثار تاریخی موزه مقدم تهران مورد استفاده قرار می گیرد.
حوضخانه:حوضخانه همزمان با ساخت خانه توسط احتساب الملک، پدر محسن مقدم در زیرزمین بنا شده است. تزئینات دیوارهای این بخش توسط استاد محسن مقدم با کاشی و قطعات ظروف سفالین متعلق به سده های چهارم تا سیزدهم ه.ق صورت گرفته است. این سفالینه ها سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش گذاشته است.
کتابخانه: کتابخانه محل نگهداری کتاب های دکتر مقدم و دیگر کتاب های مرتبط با باستان شناسی و هنر می باشد که مورد استفاده پژوهشگران قرار میگیرد. کتابخانه خانه و موزه مقدم تهران در واقع کارگاه یا همان آتلیه محسن مقدم بوده که در سال 1337 شمسی ساخته شده است.
ساختمان اربابی یا برج: ساختمان اربابی در زمان زندگی دکتر محسن مقدم در سال 1345 شمسی و با کمک دکتر ابوالقاسمی یکی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران به شکل قلعه های قرون وسطی اروپا ساخته شده است. دکتر مقدم سعی بر این داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان متشکل از قسمت های مختلفی چون اتاق اتاق تدخین، حمام با کاشی های قاجاری، اتاق صدف و ... می باشد.
ایوان قاجار: ایوان قاجار در ضلع شمالی ساختمان اربابی و بر پایه چند ستون و طاق ساخته شده است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زند و قاجار تزئین گشته است. حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه در وسط این ایوان خودنمایی میکند. آب داخل حوضچه از طریق یک جوی باریک به داخل استخری که در قسمت شمالی حیاط بیرونی واقع شده است، می ریزد. این ایوان و استخر با الگو برداری از کاخ الحمرا اندلس اسپانیا ساخته شده است.
دیوار تجدد: دیوار تجدد که در میان دو حیاط اندرونی و بیرونی ساخته شده و این دو قسمت را به نوعی از هم مجزا کرده است، به وسیله هوشنگ سیحون، معمار و مجسمه ساز معروف ایرانی طراحی و اجرا شده است. این دیوار از چند عدد ستون مارپیچی، طاق با تزیینات کاشی و پایه ستون های حجاری شده تشکیل شده است. پایه ستون های استفاده شده در دیوار تجدد شبیه پایه ستون های کاخ چهل ستون اصفهان می باشند. محسن مقدم این پایه ستون ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه به این محل منتقل کرده است.
حیاط اندرونی: حیاط اندرونی توسط دکتر مقدم و همسرشان با الهام از طرح فرش های دوران صفوی و قاجار و الگوگیری از باغ های ایرانی با محوریت حوض در وسط و باغچه های پیرامونی طراحی شده است. گلخانه، حوض ژاپنی، حیاط سرایداری و ... از دیگر بخش های بنا هستند که هر یک دارای ویژگی های خاص خود بوده و دارای تزئینات مختلفی هستند. این بنای زیبا به جهت تزئینات و آثار به نمایش گذاشته شده در آن در میان موزه های استان تهران متمایز می باشد. جهت بازدید از خانه و موزه مقدم تهران، می توانید با تورهای شرکت گردشگری البرز من همراه شوید.[
