در زمان های گذشته درون این قلعه دو حیاط و دوازده برج قرار داشت که فقط هشت مورد از آن ها سالم مانده اند و امروزه قلعه فلک الافلاک به نماد شهر خرم آباد تبدیل شده است. واژه فلک الافلاک به معنای سپهر سپهران است و به دلیل دارا بودن دوازده برج می توان به دوازده برج فلکی اشاره کرد و نام فلک الافلاک نیز از همین جا ریشه گرفته است.این قلعه تاریخی که بر فراز تپه‌ای مشرف‌به شهر خرم‌آباد واقع‌شده دارای هشت برج و دو حیاط مستطیل شکل است؛ ارتفاع بلندترین دیوار این قلعه عظیم تا سطح تپه 23متر، مساحت کلی آن پنج هزار و 300 مترمربع و پلان بنای این قلعه تاریخی به‌صورت هشت‌ضلعی نامنظم است.قلعه فلک و الافلاک بر روی یک تپه 40 متری ساخته شده است و همانطور که پیش تر اشاره کردیم از نظر موقعیت مکانی یکی از بهترین قلعه های ایران به شمار می آید، علاوه بر این معماری این بنا در نوع خود منحصر به فرد است، در این مجموعه که از در حال حاضر از بخش های مختلفی تشکیل شده است، راه های مخفی مختلف، فضاهای زیر زمینی متعدد، 8 برج بلند، 2 صحن و 300 جان پناه وجود دارد که هر یک از آن ها مطابق با اصول معماری ساخته شده اند، علاوه بر این بد نیست بدانید که جای جای این قلعه زیبا با گچ بری، آجر کاری و کاشی کاری ها تزئین شده است.

معماری قلعه فلک والافلاک

از دیگر مواردی که در رابطه با معماری قلعه فلک و الافلاک باید بدانید این است که این قلعه بیش از 5300 متر مربع وسعت دارد و ارتفاع بلندترین دیوار آن به 23 متر می رسد، همچنین لازم به ذکر است که شکل پلان این مجموعه یک هشت ضلعی نامنظم با الگوی مستطیلی شکل می باشد.همانطور که پیش تر اشاره کردیم، قلعه فلک و الافلاک در حال خاضر بخش های مختلفی دارد که برخی از آن ها عبارتند از برج های قلعه، حیاط اول، چاه قلعه، حمام قدیمی، حیاط دوم، موزه قلعه فلک و الافلاک و ...بنای باشکوه این قلعه مربوط به دوره ساسانیان می باشد، زمانی به عنوان زندان برای اسرای رومی استفاده شد و در قرن چهارم نیز به عنوان مقر حکومت انتخاب گردید، پس از آن تبدیل به خزانه داری حاکم لرستان شد و به خاطر معماری زیبا جزو شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا شناخته شده است.بلندترین دیوار در این قلعه ۳۳ متر است و پلان هشت ضلعی نامنظمی دارد. قلعه فلک الافلاک در زمان قاجار بازسازی شد و در دوران پهلوی نیز به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده می شد. سر انجام در سال ۱۳۴۹ قلعه فلک الافلاک در آثار ملی ایران به ثبت رسید و تبدیل به موزه ای باارزش شد. در سال های اخیر نیز نمای بیرونی و داخلی قلعه بازسازی شده اند و موزه ‌های باستان ‌شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی راه‌ اندازی شده ‌است. قلعه فلک الافلک در طول زمان نام‌ های گوناگونی مانند دژ شاپورخواست، قلعه خرم‌ آباد، کاخ اتابکان، دوازده ‌برجی داشته است اما از زمان قاجار به بعد نام فلک ‌الافلاک به خود گرفته است.

ثبت جهانی فلعه فلک والافلاک

در تاریخ 10 مهر سال 1348 هجری شمسی قلعه فلک و الافلاک در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید، تا پیش از این تاریخ، این قلعه باستانی کاربرد های متنوعی داشته و به سبب موقعیت مکانی بسیار مناسب و استراتژیکی که دارد همواره مورد توجه حکومت های مختلف بوده است.