معماری گنبد جبلیه در استان کرمان
سقف گنبد از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.از تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی ذکر نشده است. سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد: «از قبرستان که رد می‌شوید.یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد.این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.» ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است.برخی این گنبد را متعلق به سلجوقیان می‌دانند. ولی این ادعا درست نیست. جبلی تحریف یافته کلمه گبری است و بر طبق قواعد اشتقاق های فارسی گ به ج بدل شده است. قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد گبر نیز گفته اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است.گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد. از سبک معماری آن نیز استنباط می‌شود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی می‌باشد که اوایل اسلام تعمیر و مرمت شده است و یا اینکه در اوایل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده است.در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده اند که از تفرجگاه های کرمان است.
ثبت گنبد جبلیه کرمان
گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به شماره ۲۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به گنجینه جبلیه (کتیبه های تاریخی) تبدیل شد.از کتیبه های موجود در این گنجینه می‌توان به کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر بافت اشاره کرد. این کتیبه یکی از قدیمی ترین کتیبه های موجود در این گنجینه است که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادی آبدر اشکان (اشکون) واقع در شهرستان بافت است.این کتیبه بر روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی اجرا شده است. کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری می‌شود. این سنگ در سال ۱۳۷۷ توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد. این سنگ با ابعاد ۲۶ در ۲۲ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است.یکی نوار حاشیه ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است.در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان نیز به چشم می‌خورد. به گفته دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر کرمانی، وی در امر تالیف کتاب تاریخ کرمان با پدرش همکاری داشته است.در بین وقف نامه های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است.این وقف نامه بعد از تخریب آتشکده، توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان کرمان به این سازمان منتقل شد و هم اکنون در این گنجینه نگهداری می‌شود. این وقف نامه مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری است.
